Οι Κυριακές αλλάξαν χρώμα

Σου μοιάζει λύπη σου μοιάζει οργή ίσως σου μοιάζει και θυμός
όμως και ο χρόνος μπροστά μου φαίνεται και αυτός τόσο μικρός
για να σβήσει από το μυαλό μου την τελευταία εικόνα
δυο ίχνη από ρόδες του δρόμου στου δρόμου το γκρίζο χρώμα

JUNX στα Εξάρχεια

Ο αδικοχαμένος Killah P (Παύλος Φύσσας), έγραψε το 2005 το "Είσαι εδώ" (Οι Κυριακές αλλάξαν χρώμα) για έναν φίλο του που έφυγε. Οι λήψεις είναι από Αγγλία ενώ μαζί του τραγουδούν και οι Versa, Στάμος και 69.
 

Ένας χρόνος πέρασε από την Κυριακή (15-09-13) εκείνη που η Άννα και ο κυρ-Στέλιος, κατεβήκαν μαζί από το τραίνο της ζωής, 3 ημέρες νωρίτερα από την δολοφονία του Παύλου Φύσσα (18-09-13). Στη μνήμη τους.

Η τριλογία της Συνωμοσίας των Μετρίων

Μέρος 1: Η σχετικότητα του ορίζοντα

"Τα μέτρια μυαλά συνήθως καταδικάζουν κάθε τι που ξεπερνά τον ορίζοντά τους" έλεγε ο  Φρανσουά ντε Λα Ροσφουκώ, Γάλλος συγγραφέας του 17ου αιώνα, γνωστός για τα αποφθέγματά του. 
 Οι περισσότεροι αποφεύγουμε να χαρακτηρίσουμε τα δικό μας μυαλό αν και παραδεχόμαστε ως βάσιμη τη φράση του Ροσφουκώ. Έχουμε την ψευδαίσθηση ή την ελπίδα πως είμαστε έτοιμοι να αποδεχθούμε κάτι καινοτόμο, ακόμα και εάν αμφισβητείται από την πλειοψηφία της κοινωνίας. Έστω και εάν κάτι τέτοιο ισχύει σε θέματα στα οποία είμαστε "ανοικτοί" (έστω π.χ. επιστημονικά), δεν ισχύει απαραίτητα και σε θέματα στα οποία είμαστε "κλειστοί" (έστω π.χ. θρησκευτικά, κοινωνικά κλπ), θέματα δηλαδή για τα οποία έχουμε διαμορφώσει σαφώς την γνώμη μας, τις αξίες μας κλπ. Το γεγονός ότι κάποια στιγμή ασπαστήκαμε κάποιες μειοψηφικές απόψεις δεν μας προικίζει αυτομάτως με αυτιά ικανά να καλωσορίσουν μία μεμονωμένη και αιρετική για την λογική μας άποψη ή ανακάλυψη. 

Το μυαλό μας αποδέχεται ότι βρίσκεται μέσα στον ορίζοντά του

Σε όλες σχεδόν τις εποχές, μεγάλες προσωπικότητες καταδικάστηκαν για τις ιδέες τους χωρίς να τύχουν υποστήριξης της κοινής γνώμης ή έστω κάποιας μειοψηφίας (Σωκράτης, Γαλιλαίος, Ζολά κλπ). Έκαστος από εμάς μπορεί να πιστεύει (αφελώς) πως εάν ζούσαμε στην εποχή αυτών των μεγάλων, θα τους καταλαβαίναμε ή θα τους υποστηρίζαμε. Κάποιοι ίσως είναι και πεπεισμένοι γι' αυτό, όπως ο διάσημος Steve Jobs που δήλωσε κάποτε πως "θα μπορούσα να ανταλλάξω όλη μου την τεχνολογία για ένα απόγευμα με τον Σωκράτη".  Ο ιδρυτής της Apple εξέφρασε τη διάθεση να ανταλλάξει τις τεχνολογικές του καινοτομίες του με μία συνάντηση από την οποία ίσως αποκομίσει κάποια ψήγματα φιλοσοφικής σοφίας για την βαθύτερη πιθανώς κατανόηση του εαυτού του. Ο Steve Jobs απέδειξε με έργα και λόγια πως ήταν ένα ανοιχτό μυαλό που ετοιμαζόταν συνέχεια για να υποδεχθεί νέα πράγματα.

 Το απόφθεγμα του Ροσφουκώ για τους μετρίους είναι η διαπίστωση που κάνουμε εμείς οι "μέτριοι" παρατηρώντας τους "μετριότερους". Δεν αποδεχόμαστε εύκολα ότι πρώτοι εμείς μπορεί να καταδικάσουμε τις απόψεις κάποιου "εξυπνότερου" ανθρώπου. Ίσως η αυτοεκτίμησή μας (ή ο εγωισμός μας) δεν αποδέχεται εύκολα τον ρόλο του "μετρίου" ή έστω του λιγότερου έξυπνου μυαλού. Η λέξη "μέτρια" στη φράση του Ροσφουκώ μοιάζει έτσι ελιτίστικη, γιατί την διαπίστωση την κάνει αυτός που έχει τον μεγαλύτερο ορίζοντα προς αυτούς που έχουν τον περιορισμένο. Η πραγματικότητα όμως είναι πως όλα τα μυαλά διαμορφώνουν κάποιον ορίζοντα και πάντα θα υπάρχουν πράγματα που ξεπερνούν τον ορίζοντα αυτό. 

Οι TXC (Terror X Crew), που ξεκίνησαν αρχικά ως ομάδα (crew) γκράφιτι, δημιούργησαν αρκετές επιτυχίες την δεκαετία του '90. Στις αρχές των '00 το συγκρότημα διαλύεται, ενώ δύο από τα μέλη του οι Αρτέμης & Ευθύμης συνεχίζουν καριέρα ως ντουέτο. Στον "Φωτεινό Ορίζοντα" που κυκλοφόρησε το 2001, οι TXC καταπιάνονται με τον ορίζοντα του μυαλού και τα όρια που επιχειρούν να μας βάλουν ή τα βάζουμε πολλές φορές και εμείς οι ίδιοι:

Μπορούμε να πετάξουμε κι όμως έρπουμε.

Καθορίζουνε πως βλέπουμε γύρω μας και μέσα μας.

Κάποιοι κρατάν το βλέμμα μας στραμμένο στα εφήμερα.

Δεν βλέπουμε μακρύτερα από το σήμερα.

Μέρος 2: Η ιδιοφυΐα ενός απειλεί τους πολλούς με τρέλα

Παραφράζοντας τον Ρασφουκώ, θα λέγαμε πως όλα τα μυαλά συνήθως καταδικάζουν κάθε τι που ξεπερνά τον ορίζοντά τους. Γιατί όμως συνήθως και όχι πάντα. Τι είναι αυτό που κάνει ένα μυαλό να αποδεχτεί κάτι που βρίσκεται πέρα από τον ορίζοντά του ενώ σε ένα άλλο δεν το χωρά καν; Γιατί ένα μικρό παιδί να είναι ποιο ανοιχτόμυαλο στο "κοινώς υπερβατικό" απ' ότι π.χ. ένας ώριμος και λογικός ενήλικας; Έχοντας περάσει όλοι κάποτε από θρανία θα προσέξαμε ίσως πως κάποιος χαμηλής νοημοσύνης με αυτογνωσία και ενδιαφέρον μπορεί να αποτελέσει καλύτερο δέκτη γνώσεων από έναν ξερόλα εξυπνάκια. 

Η δικαιολόγηση του γεγονότος αυτού νομίζω πως κρύβεται στο Υπεργώ μας. Και για να απλοποιήσουμε λίγο τα πράγματα ας υποθέσουμε ότι το Εγώ είναι η λογική μας και το Υπερεγώ η συνείδηση και η κοσμοθεωρία μας (για αναλυτικούς ορισμούς βλ. ΥΓ ανάρτησης). 
Η ηθική συνείδηση ενός ανοιχτού μυαλού αφήνει περισσότερο χώρο σε νέες προσλαμβάνουσες. Αναγνωρίζει την ύπαρξη διαφορετικής ιεράρχησης αξιών άσχετα εάν τις καταδικάζει ή δεν τις υιοθετεί. Γνωρίζει τα στερεότυπα που ακολουθεί ή είναι έτοιμη να τα αναγνωρίσει. Αποφεύγει να είναι απόλυτο ως προς το κοινωνικό - αξιακό περιβάλλον που ζει. Η "ανοιχτή" συνείδηση δεν πρέπει όμως να συγχέεται με την "ελαστική" συνείδηση αν και μπορεί να κατηγορηθεί από κλειστά μυαλά ως τέτοια. Μυαλά που έχουν εμποτίσει με πολύ "βεβαιότητα" την κοσμοθεωρία τους, αλλά και τα εργαλεία που χρησιμοποιούν για να κατανοήσουν και να κρίνουν τον κόσμο.
Ο άνθρωπος από τη φύση του προσπαθεί να κλείσει όσο περισσότερο χώρο μπορεί στις αβεβαιότητες προκειμένου να αποκτάει κρίση και άποψη για όσα περισσότερα πράγματα μπορεί και για να λιγοστεύει έτσι τις νοητικές του ανασφάλειες. Ο φιλόσοφος Μπέρτραντ Ράσελ έλεγε πως δεν θα πέθαινε ποτέ για τις ιδέες του, γιατί μπορεί να έκανε λάθος. Ήταν μία προσπάθειά που έκανε για να καταδείξει πόσο λάθος είναι κάθε ιδεολογικός ή θρησκευτικός φανατισμός. 

Κάθε γεγονός που μας ξεπερνά έρχεται σε άμεση σύγκρουση με το Υπερεγώ μας. Την διαμάχη αυτή, έρχεται να τη λύσει το Εγώ (με την μορφή της λογικής). Η λογική θα επιχειρήσει να ερμηνεύσει κάθετί που ξεπερνά τα όριά μας και θα προσπαθήσει να το χωρέσει μέσα στην κοσμοθεωρία μας. Εάν όμως δεν το καταφέρει είναι βέβαιο πως θα το καταδικάσει και θα το απορρίψει. Όλοι μας έχουμε συναντήσει κάποιους που λέμε πως ζουν στον κόσμο τους, ή ζουν στο παραμύθι τους ή είναι βλάκες γιατί δεν καταλαβαίνουν κάποια επιχειρήματα. Συγκρίνουμε ασυνείδητα το δικό τους Εγώ με το δικό μας, χωρίς όμως να γνωρίζουμε το Υπερεγώ τους ή κάνοντας την αυθαίρετη αναγωγή ότι θα μοιάζει με το δικό μας Υπερεγώ. Συχνά ξεχνάμε ή μας διαφεύγει πως η λογική του καθενός δεν έρχεται σχεδόν ποτέ σε σύγκρουση με την ηθική του συνείδηση. Πολύ περισσότερο όταν το άτομο είναι κάποιας ηλικίας και έχει πορευτεί με τις ίδιες απόψεις για πολλά χρόνια. Μόνο η καλή συνεργασία Εγώ και Υπερεγώ εξασφαλίζει την ψυχική υγεία του ατόμου. Είναι η συνεργασία της λογικής με την συνείδηση του ανθρώπου και γενικότερα με τις αξίες και τα πιστεύω του (ηθικά, θρησκευτικά, ιδεολογικά ιδεώδη κλπ). 

Εγώ και Υπερεγώ επιδιώκουν αρμονική συνύπαρξη. NDA crew (Rirou/Jorn/SidRon)

    
Προτιμούμε λοιπόν να αγνοήσουμε απτά επιχειρήματα αντί να αποδεχτούμε κάτι που ενδεχομένως ταράζει την εσωτερική μας ηρεμία και τάξη. Ένα ανεξήγητο για παράδειγμα φαινόμενο, κάποιοι από εμάς θα το αποδώσουμε σε θαύμα ενώ κάποιοι άλλοι σε οφθαλμαπάτη. Εάν όμως το αφήσουμε χωρίς ερμηνεία, είναι ικανό να μας τρελάνει. Χρειάζεται να εφεύρουμε έστω μία απλή - ψευδή αιτιολογία για να προστατεύσουμε την ψυχική μας υγεία. Εάν στην πορεία κάποιος μας προσφέρει κάποια εξήγηση, θα την αποδεχτούμε μόνο εάν ταιριάξει καλύτερα στην συνείδησή μας. 
Στη σημερινή προοδευτική Αμερική εκκατομύρια πολιτών δεν αποδέχονται ακόμα τον Δαρβίνο. Η εξελικτική θεωρία του Δαρβίνου πασχίζει ακόμα να βρει το δρόμο της προς τα σχολεία. Μεγάλες μάζες ακόμα δεν πιστεύουν την προέλευση του ανθρώπου και προτιμούν  την ψευδοεπιστημονική θεωρία του νοήμοντος σχεδιασμού, που περιέχει μία ανώτερη δύναμη και ταιριάζει στο Υπερεγώ τους χωρίς να ταράζει τα θρησκευτικά τους πιστεύω.
  
Το έργο γενικότερα των Active Member δεν χρειάζεται συστάσεις. Το 1998 κυκλοφορούν το άλμπουμ 'Μύθοι των βάλτων", και στο τραγούδι "Μελωδία της Παρακμής" γράφουν:

Στην εποχή αυτή που ζούμε των μετρίων

βασιλιάδες οι τρελοί των ηλιθίων

τώρα διαλέγουμε απ' το ψέμα ένα ψέμα μα όλα ίδια

πιο μεγάλο τώρα ψέμα 

ανακυκλώσιμα σκουπίδια.

 

Μέρος 3: Το απαραίτητο προσόν της μετριότητας 

Παραφράζοντας λίγο ακόμα τον Ρασφουκώ, θα λέγαμε πως όλα τα μυαλά καταδικάζουν κάθε τι που ξεπερνά τον καθορισμένο τους ορίζοντα.  

Φαίνεται πως η μαζική καταδίκη του εξαιρετικού, δεν πρόκειται ποτέ να εκλείψει. Είναι στη φύση του ανθρώπινου νου να εξορκίζει αυτό που δεν μπορεί ή δεν είναι έτοιμο να συλλάβει. Οι μεγαλοφυΐες που κομίζουν και υπερασπίζονται αλήθειες μεγαλύτερες του μυαλού μας είναι η μοίρα τους να διωχθούν,  ιδιαίτερα εάν προσπαθήσουν να τις δημοσιοποιήσουν.

Ιδιαίτερη εντύπωση μου έκανε όταν ψάχνοντας στο διαδίκτυο για σχετικές αναφορές, βρήκα δύο γνωμικά από Ιρλανδούς συγγραφείς. Πρώτα ο Jonathan Swift (1667-1745), ο συγγραφέας των ταξιδιών του Γκιούλιβερ ανέφερε πως "όταν πάνω στη γη εμφανίζεται μια μεγαλοφυΐα, αναγνωρίζεται από το ποσοστό των ξεροκέφαλων που ενώνονται για να την πολεμήσουν", ενώ πολλές δεκαετίες αργότερα, ένας έτερος Ιρλανδός Oscar Wilde (1854-1900) διάσημος από το πορτραίτο του Ντόριαν Γκρέυ έγραφε πως "Η κοινή γνώμη είναι εκπληκτικά ανεκτική. Συγχωρεί τα πάντα εκτός από τη μεγαλοφυΐα".
 Πέρα από το πόσο γίνεται ή όχι κατανοητή μία μεγαλοφυΐα φαίνεται πως η τάση είναι να αντιμετωπιστεί εχθρικά. Ο λόγος πιστεύω είναι πως οι μεγάλες ιδέες εγκυμονούν πάντα τον κίνδυνο πρόκλησης μεγάλων αλλαγών που όλο κάποια συμφέροντα ή κατεστημένα (θρησκευτικά, οικονομικά, επιστημονικά, πολιτικά κλπ) θα απειληθούν. 

Αναφορές στην μετριότητα του ελληνικού χώρου βρίσκουμε από τον μεγάλο Γιάννη Τσαρούχη:
"Στην Ελλάδα όλα γίνονται όπως θέλουν οι μέτριοι. Η μετριότητα κατάντησε να είναι κάτι το απαραίτητο! Η μετριότητα και η καπατσοσύνη! Ο λόγος, η γλώσσα, η φωνή - αντίδοτα στο θάνατο και στη δυστυχία. Το εξαιρετικό άτομο άλλοτε ετιμάτο και εξυπηρετούσε το σύνολο! Σήμερα το εξαιρετικό άτομο κρίνεται από το σύνολο των μέτριων ανθρώπων και μπαίνει σε μια κλίνη του Προκρούστη και κονταίνει. Το "γιατί εσύ και όχι εγώ", είναι το συνηθισμένο που ακούει κανείς σήμερα."

Εδώ ο Τσαρούχης δεν αναφέρεται μόνο στην μετριότητα του μυαλού αλλά και στην μετριότητα της ηθικής. Είναι η αναξιοκρατία και το ρουσφέτι που προβάλουν την μετριότητα και την καπατσοσύνη ως απαραίτητα προσόντα. Αφού ως κοινωνία χάσαμε το μέτρο του καλού σε όλα σχεδόν τα πεδία δραστηριοτήτων, παρατηρούμε πλέον τους μετρίους να ηγούνται, να συνωμοτούν και να θριαμβεύουν, να ορίζουν τις τύχες των μοναδικών όπως κάνει ένας ΕΣΑτζής που συλλαμβάνει το "Πνεύμα" στον σχετικό πίνακα. 
 

Τσαρούχης: ΕΣΑτζής συλλαμβάνει το Πνεύμα (1965)

 
Συγγένεια με την φυλάκιση του Πνεύματος από τα ΕΣΑ βρήκα στον γνωστό street - artist WD που πραγματεύεται συχνά (με ασπρόμαυρο συνήθως paste-up) το θέμα των σπασμένων φτερών. Στο συγκεκριμένο κομμάτι τονίζει με κόκκινο χρώμα τις πληγές που αφήνουν τα φτερά ενώ υπογράφει στην ετικέτα του παντελονιού.
 

WD (Wild Drawing): Σπασμένα φτερά (περί το 2012)

 

Ο τραγουδοποιός Θανάσης Γκαϊφύλλιας εμφανίζεται το 2010 στο Ράδιο Αρβύλα και διασκευάζει με πάθος την "Συνωμοσία των Μετρίων" του Θοδωρή Μανίκα (Thirty Ντερτι) (1998). Ένα τραγούδι που αναφέρετε σε αυτούς που νομίσαμε κάποτε πως τους αφήσαμε πίσω και τους βρήκαμε ξαφνικά μπροστά μας:

 αυτοί που όταν πηγαίναμε ακόμη στο σχολείο

αφήνανε για μένα το τελευταίο θρανίο
παλιοί αφισοκολλητές και χθεσινοί Ζαπάτα
που τώρα είναι οπλισμένοι με κινητό και κάρτα

που μάθανε να παίρνουνε το ξίγκι από την μύγα
να βγάζουνε τα πιο πολλά βάζοντας τα πιο λίγα
που βιάστηκαν να χτίσουν το εξοχικό στην Λούτσα
και σκόπιμα μπερδεύουνε την βούρτσα με την ..........

 

 
ΥΓ:  Τα ανωτέρω ΔΕΝ αποτελούν κάποια επιστημονική προσέγγιση δεδομένου ότι το μπλογκ έχει ΜΑΥΡΑ ΜΕΣΑΝΥΧΤΑ στο γνωστικό αντικείμενο της ψυχολογίας. Ορισμοί του Εγώ και του Υπερεγώ αναφέρονται στο wiki και σύμφωνα με τον Φρόιντ είναι: 
Εγώ: Αποτελεί το οργανωμένο μέρος της προσωπικότητας και περιλαμβάνει βασικές λειτουργίες, όπως η εκτίμηση των διαφόρων καταστάσεων, ο έλεγχος της πραγματικότητας, η κρίση, η συμβιβαστικότητα, η ανεύρεση λύσεων στα διάφορα προβλήματα κλπ. Το Εγώ ξεχωρίζει τι είναι πραγματικό, μας βοηθάει να ξεχωρίζουμε τις σκέψεις μας και να τις κατανοήσουμε.
Υπερεγώ: Αποτελείται από δύο υποθετικά τμήματα, το καθαυτό υπερεγώ ή συνείδηση, που αποτελεί τον κριτικό έλεγχο του ατόμου και το Ιδεώδες του Εγώ, που περιλαμβάνει τις ηθικές, θρησκευτικές, κοσμοθεωριακές και λοιπές αξίες του ατόμου, τα ιδεώδη, τα ιδανικά και τις φιλοδοξίες του.