Φωνές των τοίχων: Η κιβωτός των έργων του Γαΐτη

"Ο κόσμος του Γιάννη Γαΐτη είναι ακριβώς ο κόσμος που παλεύει και αγωνιά για να βρει μέσα από τις ταραχές των ημερών μας την έκφραση και τη μορφή που του ταιριάζουν"

Οδυσσέας Ελύτης (1947)

Ο Ελύτης από πολύ νωρίς είχε διακρίνει την φρεσκάδα και την μοντέρνα οπτική που ο Γιάννης Γαΐτης (1923-1984) έφερνε στην τέχνη. Τα λόγια αυτά τα έγραψε την χρονιά που ο νεαρός καλλιτέχνης επιχειρεί την πρώτη του δημόσια έκθεση και γνωρίζει την καθολική αποδοκιμασία για τις μετα-ιμπρεσιονιστικές επιρροές και το υπερρεαλισμό (ή σουρεαλισμό) που παρουσιάζει. Ένας πολύ γνωστός άνθρωπος της τέχνης μάλιστα, έγραψε ότι η «σπληναντερογραφία του κ. Γαΐτη είναι για μένα κινέζικα»

Ο Γιάννης Γαίτης φεύγει για το Παρίσι το 1950 για θα επιστρέψει στην Ελλάδα το 1974 έχοντας πλέον στις βαλίτσες του την διεθνή καταξίωση. Η δουλειά του Γαΐτη δεν παρατίθεται δίπλα στην street-art για λόγους σύγκρισης αλλά για την συσχέτιση και προβληματισμό, όπως επιχειρήθηκε πάλι στο μπλοκ για τον Ακριθάκη.

Σε μία παλιά του δημιουργία βλέπουμε ακαθόριστα σχήματα που παραπέμπουν σε παραμορφωμένα γράμματα. Θυμίζουν τα σημερινά γκράφιτι tag (υπογραφές). Η παράθεση των δύο έργων μας δημιουργεί σύγχυση στο πότε η τέχνη πλησιάζει τη γραφή ή πότε η γραφή (lettering) πλησιάζει την τέχνη (grafitti). (Τα νούμερα 1312 στο tag αντιστοιχούν στα γράμματα ACAB, γνωστό ακρωνύμιο στο οποίο είχαμε αναφερθεί παλαιότερα εδώ.)

Γαΐτης: (σε έκθεση 1954) για κάποιους ήταν "σπληντερογραφία"

Γκράφιτι αγνώστου δημιουργού (σε τοίχο του Κεραμικού 2013)

Το τυποποιημένο ανθρωπάκι με το καπέλο και το κοστούμι του κάνει την εμφάνισή του την δεκαετία του ΄60 και έκτοτε εγκαθιστάτε στα έργα του. Είναι ο άνθρωπος-μάζα, ο αποξενωμένος, ο μηχανοποιημένος που επαναλαμβάνεται συνεχώς, έχοντας ανούσιες διαφοροποιήσεις από τους γύρω του. Ο Γαΐτης έκτοτε ανακαλύπτει τα ανθρώπινα τοπία.

Ζωγραφίζει συνεχώς πανομοιότυπες φιγούρες, κυρίως άντρες με καπέλο και κουστούμι. Στα 6 αντρικά προφίλ η ρίγα στο σακάκι αποτελεί και την μόνη διαφορά ανάμεσά τους. Αυτή θέλει να δει ο σύγχρονος άνθρωπος και αποσπά την προσοχή του από τις υπόλοιπες ομοιότητες.   Ο Γαΐτης έλεγε πως "τα Ανθρωπάκια τού σήμερα, είναι το κατεστημένο και το ίδιο το Ανθρωπάκι αυτό αντιδρά στο κατεστημένο". Μία ανάλογη παράθεση προφίλ μοιάζει να απασχολεί και τον street artist Cacao Rocks (βλ. ΥΓ1). Σε κάποιες περιπτώσεις δίνει άλλο χρώμα σε κάποια ανθρωπάκια σε άλλες τα βάζει να μοιράζονται τυχαία ένα κοινό χρωματικό μωσαϊκό. Το νόημα σε κάθε περίπτωση είναι το ίδιο "όλοι μοιάζουν". Βέβαια το μοτίβο της επανάληψης ενός προφίλ δεν είναι καινούριο. Μου θύμισε έντονα αρχαία αιγυπτιακή ζωγραφική. Εκεί οι φιγούρες διαφοροποιούνται λίγο όταν αναφέρονται στην ανώτερη τάξη ενώ μοιάζουν ίδιες όταν απεικονίζουν δούλους.

Γαΐτης: "6 Αντρικά προφίλ" (λιθογραφία)

Cacao Rocks: "Deja vu 013" (κοντά στο Σύνταγμα)

Αρχαία ταφική Αιγυπτιακή τοιχογραφία

Βρίσκω σε γλυπτό το "Television men" του Γαΐτη με την οθόνη ενσωματωμένη στο σώμα του ανθρώπου. Δεν γνωρίζω την ημερομηνία, αλλά μπορούμε να υποθέσουμε πως ήταν από τα τελευταία του, τέλη του '70 ή αρχές των '80. Αποξένωση. Αρκετές δεκαετίες μετά, το 2010 ο διασημότερος παγκοσμίως street artist Βρετανός Βanksy κατηγορείται ότι το έργο του "TV heads" αντιγράφει τον Γάλλο Blek Le Rat. Οι οθόνες έχουν αντικαταστήσει το ανθρώπινο κεφάλι. Πλύση εγκεφάλου. Το θέμα αρέσει και αγκαλιάζεται από καλλιτέχνες, σχεδιαστές, διαφημιστές κλπ σε όλο τον κόσμο που θέλουν να εκφράσουν την εποχή τους. Απρόσωπη επικοινωνία. Στην ελληνική street art παρατηρούμε σήμερα ανάλογες δημιουργίες, όπως σε πολλά έργα του Naip της ομάδας N_Grams (βλ. ΥΓ2) αλλά και αλλού όπως π.χ. σε τοίχους του Κεραμικού και των Χανίων. O Γαΐτης μοιάζει να ήταν πολύ μπροστά από την εποχή του.

Γαΐτης: "Television men"

Blek Le Rat: "Computer man"

Το μεταγενέστερο "TV heads" του Banksy


Naip (N_Grams crew) σε τοίχο των Εξαρχείων

Άγνωστος - Κεραμικός

Άγνωστος - Χανιά (φωτό: Ν.Πυροβολάκης)

Όταν ο Γαΐτης ολοκλήρωνε την καριέρα του, η street art ξεκινούσε. Εμείς όμως έχουμε το προνόμιο να τον θεωρούμε σαν ένα σύγχρονο καλλιτέχνη του δρόμου κάθε φορά που καθόμαστε στις κόκκινες μεταλλικές καρέκλες, περιμένοντας το μετρό στο σταθμό Λαρίσης.

Η τέχνη του Γαΐτη στο σταθμό Λαρίσης

Η Ελένη Βιτάλη (1954 - ) γράφει την "Κιβωτό" σε ηλικία 20 χρονών, μόλις είχε γεννήσει τον γιο της. Θα το ηχογραφήσει πολλά χρόνια αργότερα στο δίσκο "Το Απέναντι Μπαλκόνι" του 1989, καταθέτοντας έτσι και το συνθετικό της ταλέντο πέρα από την μεγάλη φωνή της. Οι στίχοι της καυτηριάζουν τον άνθρωπο - γρανάζι του κατεστημένου, όπως επίσης και το ελαφρύ lifestyle της τηλεόρασης:

Είμαι εξάρτημα εγώ της μηχανής σας
κι ο γιος μου τ' ανταλλακτικό
θα 'ναι εντάξει μια ζωή στη δούλεψή σας
είναι από άριστο υλικό

..............................

Γεννήθηκα με ένα γιατί

μες την καρδιά κρυμμένο

ποιους μάγκες εξυπερετώ

ποιοι μ’ έχουν κουρδισμένο

ΥΓ1: Επαναλαμβανόμενα προφίλ του Cacao Rocks (πηγή: flickr.com). Στα 3 πρώτα έργα τα προφίλ σχεδιάζονται (επικάθονται) πάνω σε ένα ενιαίο χρωματικό καμβά, ανεξάρτητα από αυτόν. Στα 2 τελευταία το κάθε προφίλ παίρνει τον δικό του χρωματισμό.