Ο πρώτος Έλληνας street artist στην Αμερική του '50

Ο επισκέπτης σήμερα της πλατεία της Elizabeth Tower του Πόρτλαντ, συναντά ένα πολύ πρωτότυπο έκθεμα, δύο υποστυλώματα (βάθρα) γέφυρας που έγιναν γνωστά ως Lovejoy Columns.  Το ιδιαίτερο με αυτά τα υποστυλώματα είναι ότι δεν χτίστηκαν στο σημείο αυτό αλλά ήρθαν με μεταφορά. Αρχικά τα βάθρα αυτά στήριζαν την μεγάλου μήκους ράμπα-γέφυρα Lovejoy αλλά επειδή έφεραν επάνω τους τα πρώτα street-art έργα του Πόρτλαντ απέφυγαν αρχικά την κατεδάφιση για να μεταφερθούν αργότερα στην πλατεία αυτή. Το ακόμα ποιο ενδιαφέρον στην ιστορία είναι ότι τα έργα αυτά είναι επηρεασμένα κυριως από την ελληνική κουλτούρα και ο δημιουργός τους φέρει το όνομα Tom Στεφόπουλος. 

Φωτισμένη, μία από τις δύο Lovejoy Columns

Ο γνωστός Έλληνας TAKI 183, είναι ο πρώτος που έκανε bombing την υπογραφή του στη Νέα Υόρκη και ανάγκασε το 1971 τους "New York Times" να του αφιερώσουν ένα ολόκληρο άρθρο. Το διάσημο tag (υπογραφή του) δήλωνε απλώς ψευδώνυμό του (από το Dimitrakis) και την 183η οδό στο Washington Heights που έμενε. Αν ο ΤΑΚΙ θεωρείται ο πατέρας του γκράφιτι, ένας άλλος Έλληνας μετανάστης θα μπορούσε να διεκδικήσει την πατρότητα της σύγχρονης street-art. Πρόκειται για την εξίσου ενδιαφέρουσα και εντυπωσιακή ιστορία του Τομ Στεφόπουλου που πρωτοπόρισε κάνοντας streeet-art στα μέσα του 20ου αιώνα στο Πόρτλαντ του Όρεγκον.

Η ιστορία του Αθανάσιου Στέφου που είναι άγνωστη ακόμα στην Ελλάδα, ξεκινάει από ένα μικρό χωριό της ορεινής Φωκίδας με το όνομα Κόκκινος, στο οποίο γεννήθηκε πιθανότατα το έτος 1892. Όπως και πολλοί άλλοι Έλληνες την εποχή εκείνη, αποφάσισε να μεταναστεύσει για την Αμερική το 1910, όπου άλλαξε το όνομά του σε Τομ Στεφόπουλος. Το έμφυτο ταλέντο που είχε στη ζωγραφική δεν αρκούσε φαίνεται για να βιοποριστεί από την τέχνη του με αποτέλεσμα να δουλέψει για πολλά χρόνια ως φύλακας στους σιδηροδρομικούς σταθμούς του βορειοδυτικού Πόρτλαντ για την SP & S Railroad Company. Εκεί ο Tom ξεκίνησε να δημιουργεί έργα κατά τη διάρκεια των πολλών και ήσυχων ωρών της βάρδιας του. Αρχικά σχεδίαζε με κιμωλία, αλλά μετά από  την ενθάρρυνση των περαστικών τα πέρασε από πάνω με μπογιά. Οι τοιχογραφίες κέρδισαν γρήγορα το ενδιαφέρον του Tom, που άρχισε σταδιακά να αποκτά τοπική φήμη και προβολή από τα μέσα ενημέρωσης της περιοχής.  Από το 1948 έως το 1952, ο Τομ Στεφόπουλος δημιουργεί μια σειρά από έργα στα υποστυλώματα-βάθρα της γέφυρας Lovejoy, που ήταν κτισμένα μέσα στο σιδηροδρομικό σταθμό που εργαζόταν. 

 

Οι τοιχογραφίες του που είναι ένα πάντρεμα ελληνικής μυθολογίας και Αμερικανικής κουλτούρας,  χαρακτηρίζονται από ένα εξαιρετικά καλλιγραφικό στυλ. Ένα από τα πιο γνωστά έργα του, είναι του φιλοσόφου Διογένη, που περπατάει στους δρόμους της Αθήνας με το φανάρι του, αναζητώντας για έναν έντιμο άνθρωπο. Τα τοπία, οι κουκουβάγιες, τα ανθρωπόμορφα δέντρα και οι άλλες ιδιόμορφες τοιχογραφίες (λάδι σε τσιμέντο) του Tom έφτασαν να γίνουν σήμα κατατεθέν της πόλης. Πιστεύεται ότι ο Tom ολοκλήρωσε περίπου μια δωδεκάδα έργων ζωγραφικής κάτω από την γέφυρα του Lovejoy, αλλά δεν υπάρχουν φωτογραφικά ντοκουμέντα για όλα. Πέθανε το 1971.

Ο φιλόσοφος Διογένης περιπλανιέται στο Πόρτλαντ

Λόγω της ανάγκης της πόλης για επέκταση και ανάπτυξη αποφασίστηκε η κατεδάφιση της γέφυρας-ράμπας Lovejoy, αυτό όμως είχε σαν αποτέλεσμα να ξεκινήσει το 1997 μια προσπάθεια διάσωσης των βάθρων της. Πρωτοστάτες ήταν μια ομάδα αρχιτεκτόνων εθελοντών με την ονομασία Rigga που αφοσιώθηκαν στο σκοπό αυτό. Μετά από μία εκτεταμένη άσκηση πίεσης προς την γειτονιά και τις αρμόδιες αρχές, η ομάδα κατάφερε να πείσει την πόλη, όχι μόνο να σώσει τις τοιχογραφίες, αλλά ολόκληρα τα βάθρα πάνω στα οποία διασώζονταν ακόμα έργα του Tom, με το επιχείρημα ότι αν τα έργα ζωγραφικής αποκοπούν από τα στοιχεία στα οποία φτιάχτηκαν, ένα μεγάλο μέρος της μαγείας τους θα χαθεί. Τελικώς 10 υποστυλώματα "συσκευάσθηκαν" και παρέμειναν για τα επόμενα 5 χρόνια αποθηκευμένα κάτω από τη Γέφυρα Fremont, μιας και οι κάποιες προσπάθειες που έγιναν για την αξιοποίησή τους υπήρξαν ανεπιτυχείς.

Το χρονικό της προσπάθειας για την διάσωση των υποστυλωμάτων και την αποκατάσταση των έργων καταγράφηκε το 2004, σε ντοκιμαντέρ με τίτλο "Lovejoy", ενώ τον επόμενο χρόνο, 2 από τα 10 υποστυλώματα της γέφυρας Lovejoy (μαζί με 7 έργα), μεταφέρθηκαν και τοποθετήθηκαν στην πλατεία του Πύργου Ελισάβετ, αποτελώντας πλέον ένα μόνιμο και χαρακτηριστικό στοιχείο του αστικού τοπίου του Πόρτλαντ. Τα διασωθέντα έργα συνδέθηκαν άρρηκτα με την ιστορία της πόλης κερδίζοντας σημαντική αναγνώριση και προβολή. 

 

 Τα υπόλοιπα έργα αν και αρχίζουν να νικούνται από τη φθορά του χρόνου, συνεχίζουν να ελπίζουν σε μία καλή συντήρηση και φυσικά την ανάδειξή τους:

5 εναπομείναντες πίνακες περιμένουν την διάσωσή τους

Ο Τομ Στεφόπουλος δεν ζωγράφισε μόνο τη γέφυρα, αποτέλεσε και ο ίδιος μία πολιτιστική γέφυρα μεταξύ Ελλάδας - Αμερικής και μεταξύ ζωγραφικής και street-art. Οι "ΓΕΦΥΡΕΣ" είναι ένα ολοκαίνιουργiο τραγούδι, που προέκυψε από τη συνεργασία του κορυφαίου τραγουδιστή και λυράρη Βασίλη Σκουλά, με τον νεότερό του Γιώργο Νικ. Ζερβάκη.

Πώς να γυρίσω τα νερά σε αντίθετη πορεία
Να ξαναχτίσω γέφυρες που είχαν ιστορία

Η τήρηση του Συμφέροντος επαφίεται στη φαυλοκρατία των Ραγιάδων…

Πριν λίγους μήνες έγινα φίλος με έναν κύριο που το επάγγελμά του είναι συνταγματολόγος. Ως τότε, ακούγοντας "Σύνταγμα" το μυαλό μου πήγαινε αποκλειστικά στην περιοχή της πλατείας και νόμιζα πως οι συνταγματολόγοι είναι τίποτα τηλεπερσόνες που σχολιάζουν τα επεισόδια που συμβαίνουν συχνά - πυκνά στο Σύνταγμα. Με τον κύριο αυτόν που τον λένε Πάκη Βενιζούγκαλο γίναμε γρήγορα φίλοι και έμαθα από αυτόν πολλά συνταγματικά πράγματα που με ξάφνιασαν και με μόρφωσαν. Ο φίλος μου κατ’ αρχήν έχει για πρότυπα επιφανείς προσωπικότητες της πολιτικής ζωής, από διάφορα κόμματα όπως:

• τον πρώην αντιπρόεδρο της κυβέρνησης, Βαγγέλη Βενιζέλο, κυρίως για την μεγαλοφυή σύλληψη του νόμου «Περί ευθύνης Υπουργών», που διασφάλισε την υπεύθυνη εργασία των Υπουργών απαλλάσσοντάς τους από τις περιττές ευθύνες έναντι των νόμων και από την επιβολή ποινών που δημιουργούν καθυστερήσεις στο έργο των Υπουργείων, αφού κάθε Υπουργός συνεχίζει πάντα το έργο των προηγούμενων. Διαχρονικό επίσης έργο άφησε και με το περίφημο «χαράτσι της ΔΕΗ» που παρόλο ότι κρίθηκε αντισυνταγματικό (μόνο στα άρθρα 2,4,20,21 και 78) από τον Άρειο Πάγο, χαίρει μεγάλης αποδοχής από όλες τις ελληνικές κυβερνήσεις αλλά και των θεσμών του εξωτερικού που τον επικροτούν και τον διατηρούν σχεδόν αναλείωτο.
• τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Προκόπη Παυλόπουλο, που μερίμνησε για τη δημιουργία συνθηκών απασχόλησης σύμφωνα με το Σύνταγμα υπογράφοντας πάνω από 200 χιλιάδες προσλήψεις αορίστου στο δημόσιο, αντικαθιστώντας τις χρονοβόρες και περιττές γραφειοκρατίες του ΑΣΕΠ, με το ευέλικτο σύστημα των προσωπικών συνεντεύξεων,
• και τέλος τον Γιώργο Κατρούγκαλο που εάν και ελάχιστο χρόνο που ανέλαβε το Υπουργείο Εργασίας, ξεκίνησε άριστα το έργο του φροντίζοντας για την τιμωρία των 903 επίορκων Δημοσίων Υπαλλήλων που βρήκε, επιβάλλοντας την επιστροφή τους στις σκληρές συνθήκες εργασίας του Δημοσίου και την πληρωμή τους με τον πενιχρό μισθό του Δημοσίου αντί της τεμπέλικης αργίας στην οποία βρισκόντουσαν έως τότε.

Παρά τις ενστάσεις μου, ο Πάκης Βενιζούγκαλος με έπεισε για το διαχρονικό έργο αυτών των ανθρώπων που αναγνωρίστηκε και από αντιπάλους, όπως του Βενιζέλου από την ΝΔ και του Παυλόπουλου από το ΣΥΡΙΖΑ. Ο Προκόπης μάλιστα επιβραβεύτηκε και με την Προεδρία της Δημοκρατίας. Τώρα είμαι πεπεισμένος πως και το έργο Κατρούγκαλου θα αναγνωριστεί σύντομα από το ΠΑΣΟΚ ή και από άλλα κόμματα, γιατί οι πολιτικές αυτές, διαμορφώνονται από ειδικούς του Συντάγματος, είναι υπερκομματικές και κυρίως προς το συμφέρον του πολίτη. Επίσης, ο Πάκης μου έμαθε πόσο πολύ εξελίχθηκε η Αθηναϊκή Δημοκρατία στη σύγχρονη Ελλάδα. Ο παρακάτω διάλογος υπήρξε πολύ διαφωτιστικός για μένα:

- Πάκης: Δημοκρατία σήμερα φίλε μου, είναι το πολίτευμα όπου «η εξουσία πηγάζει από τον λαό, ασκείται από τον λαό και υπηρετεί τα συμφέροντα του λαού».

- Εγώ: Αλήθεια βρε Πάκη; Η ανιψιά μου, η Αμαλία απ’ του Παπάγου, λέει πως «η εξουσία πηγάζει από τα χρήματα, ασκείται από διαπλεκόμενους και υπηρετεί τα μεγάλα συμφέροντα».

- Πάκης: Την έχουν παρασύρει φίλε μου οι ακραίοι εθνικιστές, που θέλουν να ανατρέψουν το Σύνταγμα με πραξικόπημα.

- Εγώ: Μα αυτό είναι τρομερό. Σε αυτή την περίπτωση δεν θα έπρεπε κάποιος να φυλάει το Σύνταγμα;

- Πάκης: Μα αυτό το προβλέπει με σοφία το ίδιο το Σύνταγμα, φρουρός του είναι ο λαός.

- Εγώ: Ο λαός; Και πως γίνεται αυτό;

- Πάκης: Αγνοείς αγαπητέ μου φίλε καθως φαίνεται, το τελευταίο άρθρο του Συντάγματος, το υπ.αριθμ. 120 που παλαιοτέρως ήταν γνωστότερο και ως ένα- ένα –τέσσερα (114). Εκεί ορίζεται σαφώς ότι: «η τήρηση του Συντάγματος επαφίεται στον πατριωτισμό των Ελλήνων, που δικαιούνται και υποχρεούνται να αντιστέκονται με κάθε μέσο εναντίον οποιουδήποτε επιχειρεί να το καταλύσει με τη Βία».

- Εγώ: Καλό μου ακούγεται, αν και ο ξάδερφός μου ο Άρης από τα Εξάρχεια, μου φαίνεται πως το λέει κάπως διαφορετικά.

- Πάκης:  Πώς δηλαδή;

- Εγώ: Να, λέει πως «η διατήρηση του ατομικού Συμφέροντος επαφίεται στη φαυλοκρατία των Ραγιάδων, που δικαιούνται να μετέρχονται κάθε μέσο εναντίον οποιουδήποτε επιχειρεί να το καταλύσει με το Νόμο».

- Πάκης: Νομίζω πως έχει παρασυρθεί και ο ξάδερφός σου φίλε μου. Τέτοια λένε οι αντεξουσιαστές που θέλουν να ανατρέψουν το Σύνταγμα με επανάσταση. Η εξουσία φίλε μου όπως σου είπα πηγάζει από τον λαό, ασκείτε και υπηρετεί τον λαό.

- Εγώ: Αυτό το καταλαβαίνω, γι’ αυτό εξάλλου φωνάζουν στις διαδηλώσεις πως νόμος είναι το δίκιο του εργάτη.

- Πάκης: Έτσι ακριβώς, και μην ξεχνάς πως ο συνδικαλιστής είναι αυτός που εκπροσωπεί τους εργάτες. Άρα νόμος είναι το δίκιο του συνδικαλιστή.

- Εγώ: Μα... συνδικαλισμό στην Ελλάδα έχει μόνο ο Δημόσιος Τομέας…

- Πάκης: Εκεί είναι που μας χρειάζεται φίλε μου, οπότε μπορούμε με ασφάλεια να συμπεράνουμε πως νόμος είναι το δίκιο του Δημοσίου Υπαλλήλου.

- Εγώ: Λες αυτός να είναι ο λόγος που δεν τους αξιολογούμε, τους προστατεύουμε από μνημόνια, τους επαναφέρουμε στη δουλειά τους όταν παρανομούν και ανεχόμαστε την παράλογη γραφειοκρατία τους;

- Πάκης: Ακριβώς γι’ αυτό φίλε μου, γιατί ο Δημόσιος Υπάλληλος υπηρετεί το γενικότερο συμφέρον και έχει πάντα δίκιο. Συνεπώς με την προστασία του, θωρακίζουμε τους νόμους και το Σύνταγμα εν γένει!

- Εγώ: Μπράβο βρε Πάκη, επιτέλους κατάλαβα τις πολιτικές των κυβερνήσεων γιατί όλα αυτά τα χρόνια αισθανόμουν σαν ηλίθιος. Ευτυχώς όμως που έχουμε εσάς τους Συνταγματολόγους – Πολιτικούς για να προσέχετε το Σύνταγμα και πολλούς Δημοσίους Υπαλλήλους που φυλάνε τους νόμους! Τώρα μάλιστα! βγαίνει νόημα! Ευτυχώς….

Ο Πάκης υπήρξε πολύ καλός φίλος που μου άνοιξε τα μάτια και με βοήθησε να αποκτήσω, άποψη για τα πράγματα. Τελευταία δεν τον βλέπω πολύ γιατί έχει μπλέξει για τα καλά με την πολιτική, μαθαίνω όμως πως τα πηγαίνει πολύ καλά και είμαι βέβαιος πως μία μέρα θα τον καμαρώσω μεγάλο Υπουργό. Φυσικά θα τον ψηφίζω σε όποιο κόμμα κι αν βρίσκεται, εξάλλου ότι χρειαστώ έχω το θάρρος να πάω να τον βρω… 

*******

Το όνομα του τελευταίου άρθρου του Συντάγματος 114 χρησιμοποιούσε ένα crew από την Θεσσαλονίκη που έκανε bombing στην πόλη.  

 

Οι 114 μαζί με τους NDA στην Εμ. Μπενάκη, στα Εξάρχεια

 

 

 

Όλα αυτά τα χρόνια, άλλος λιγότερο άλλος περισσότερο, μασήσαμε όλοι κουτόχορτο. Πράσινες ευθύνες Υπουργών, Γαλάζιες προσλήψεις, Κόκκινες ατιμωρησίες Δημόσιων λειτουργών και πολύχρωμα χαράτσια είναι λίγα μόνο από τα κομμάτια του πάζλ που συνθέτουν ένα Σύνταγμα κουρελόχαρτο. Εμείς αδυνατώντας να δούμε όλη την εικόνα και να αντιδράσουμε, παρακολουθούμε τους πάσης φύσεως Υπουργούς να ξεσκίζουν σελίδα, σελίδα το Σύνταγμα νομοθετώντας όπως τους βολεύει κάθε φορά, με προεξέχοντες τους Συνταγματολόγους-Υπουργούς που ξέρουν καλύτερα από τον καθένα πως να υποσκάπτουν έντεχνα αυτό που σπούδασαν. Η επόμενη αναθεώρηση του Συντάγματος ας βασιστεί λοιπόν στη ρήση του Λουδοβίκου του 16ου «είναι νόμιμο διότι το θέλω», που ελάχιστα απέχει από την ρήση Βουλγαράκη του «ότι είναι νόμιμο είναι και ηθικό». Η κορυφαία ελληνική φωνή, ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου εξοργίζεται και ξεφωνίζει τους Υπουργούς με το τραγούδι Χαίρε...! (2014), σε στίχους (και μουσική) του Απόστολου Μπουλασίκη που τα λέει (δικαίως) έξω από τα δόντια: 

Χαίρε υπουργέ με περηφάνια τόση
Χαίρε υπουργέ που έσωσες τη δόση,
Μα έτσι κι ο τροχός γυρίσει και σε δώσει
Να ΄ξερα εσένα ρε, ποιος πούστης θα σε σώσει

Χαίρε υπουργέ στα κόκκινα χαλιά σου
Που μετανάστες έστειλες τα πιο καλά παιδιά σου
Ένα θα σου πω και τ΄άλλα χάρισμα σου
Γαμώ τα υπουργεία σου, γαμώ και τα λεφτά σου

Ένα φρεσκάρισμα χρειαζόταν στο Πολυτεχνείο

"Το ζήτημα είναι να κάνουμε μια επαναστατική κριτική ολόκληρης της τέχνης και όχι μια κριτική της επαναστατικής τέχνης" έλεγε ο Guy Debord. Εάν το  ανάγουμε αυτό στην street-art, θα μπορούσαμε να υποθέσουμε πως το ζητούμενο είναι πως θα ανακαλύψουμε την δική μας επαναστατική ματιά και όχι πως θα κρίνουμε τα επαναστατικά έργα της τέχνης του δρόμου. 
Ένα ασπρόμαυρο γκράφιτι έκανε την "επαναστατική" εμφάνισή του στο κέντρο της Αθήνας καλύπτοντας δύο τοίχους του Πολυτεχνείου  μέσα σε μία βραδιά. Δεκάδες άρθρα κατέκλυσαν τον τύπο με το βασικό επιχείρημα ότι τέχνη δεν είναι μόνο το γκράφιτι αλλά και η αρχιτεκτονική και ότι δεν μπορεί ένα έργο και μάλιστα αμφιβόλου αξίας να δημιουργείται εις βάρος ενός άλλου. Η σκέψη είναι σωστή αλλά θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ποιο επιτυχημένα σε άλλα παραδείγματα όπως ότι δεν μπορείς να καταστρέφεις αρχαία για να σηκώσεις το μουσείο της Ακρόπολης ούτε να χαρακτηρίζεις διατηρητέα μόνο τις προσόψιες των νεοκλασικών κτιρίων αδειοδοτώντας το γκρέμισμά τους.

"Η μαύρη και αποκρουστική εικόνα του κτιρίου των οδών Πατησίων και Στουρνάρη βρίσκεται σε πλήρη αντίθεση με την πραγματική εικόνα του Ελληνικού Δημόσιου Πανεπιστήμιου" αναφέρει αυτάρεσκα η σύνοδος των Πρυτάνεων. Συνεπώς αν την έβαφαν κάτι σε σομόν θα ταίριαζε καλύτερα με την λαμπρή εικόνα που έχουν οι Πρυτάνεις για τα Πανεπιστήμιά τους; 

Έμαθα επίσης πως για το θέμα του "βανδαλισμού" του πολυτεχνείου διατάχθηκε κατεπείγουσα προκαταρκτική εξέταση. Φαίνεται πως μέχρι σήμερα το κτίριο παρέμενε αβανδάλιστο και διατηρούσε τον "αξιοπρεπή" χαρακτήρα του. Οι φωτογραφίες μιλάνε μόνες τους:

Στουρνάρη: Τοίχος "αποδεκτής" αισθητικής

Στουρνάρη: Τοίχος "απαράδεκτης" αισθητικής

Μία ολόκληρη πόλη έχει κατακλυστεί τα τελευταία χρόνια από γκράφιτι, που μπορούν να χαρακτηριστούν άλλα έργα τέχνης και άλλα απλές μουτζούρες. Τα σπρέυ εξαπλώνονται και φαίνεται πως αυτή τη φορά χτύπησαν κτίριο "σημαία" για τα ΜΜΕ προκαλώντας αυτή τη φορά με το χρώμα και το μέγεθος του σχεδίου. Το αδιάφορο γκρι - μπεζ των σύγχρονων ελληνικών πόλεων δέχεται εδώ και αρκετά χρόνια την ανεξέλεγκτη χρωματική επίθεση της νέας γενιάς με την μορφή γκράφιτι και street-art έργων.

Το μαύρο χρώμα σίγουρα ταιριάζει στην αισθητική των Εξαρχείων

Πριν επισκεφτώ το έργο, είχα λόγω κάποιων δημοσιευμάτων αρνητική προδιάθεση. Φτάνοντας όμως εκεί για να βγάλω λίγες φωτογραφίες ανακάλυψα πως το "μέγεθος" τελικά μετράει. Το γκράφιτι παρότι είναι μικρής καλλιτεχνικής αξίας, καταφέρνει να επιβάλλει την αισθητική του στην ευρύτερη υποβαθμισμένη περιοχή.  

wild style γκράφιτι κάτω από την οδό Αθηνάς

Αυτό που με έκανε εντύπωση είναι κάποιες σημαντικές λεπτομέρειες όπως το βάψιμο των κολωνών και της στάσης με ασπρόμαυρη παραλλαγή που κυριολεκτικά τα εξαφάνησε από το οπτικό μου πεδίο. Σημαντικό ήταν επίσης ότι δεν βάφηκαν οι επιγραφές των οδών και κάποιες κορνίζες παραθύρων. 

Η στάση του λεωφορείου εξαφανίστηκε

Ομοίως και οι κολώνες του δρόμου

Βέβαια η πρόδηλη αντίφαση μεταξύ ενός διατηρητέου μνημείου που λειτουργεί ως Πολυτεχνικό Ίδρυμα και μίας τολμηρής έως ακραίας αυθαίρετης αισθητικής παρέμβασης παραμένει. Μοιραίο είναι μελλοντικά η ζυγαριά να γύρει υπέρ της συντηρητικής αποκατάστασης του κτιρίου (ποντάρω στο μπεζάκι), ο στόχος όμως της παρέμβασης που ήθελε μάλλον να προκαλέσει επετεύχθη. 

Δεν μπορούμε να έχουμε την απαίτηση του σεβασμού των μνημείων και των νεοκλασικών κτιρίων μόνο από τους καλλιτέχνες ή τους writers των δρόμων. Απαιτούμε τον ανάλογο σεβασμό και το ενδιαφέρον της πολιτείας που πρώτη οφείλει να μεριμνά για την διάσωση των αρχιτεκτονικών θησαυρών μας. Η αισθητική κάποιων ενδεχομένως θα προβληθεί από τις ασπρόμαυρες (wild style) παραλλαγές. Ομοίως όμως προσβάλλεται και η δική μου αισθητική όταν τριγυρνώ στα Εξάρχεια, στο Μεταξουργείο και σε άλλες γειτονιές παρατηρώντας τα εκατοντάδες εγκαταλελειμμένα νεοκλασικά που περιμένουν να πέσουν. Τα ποιο τυχερά από αυτά διασώζονται επειδή στεγάζουν οίκους ανοχής που τα ψευτοσυντηρούν.

Λήφθηκε μέριμνα να μην βαφούν οι επιγραφές των οδών

Μόλις ελάχιστα τυχερά νεοκλασικά θα διασωθούν στην Αθήνα

Ρίχνουμε τις ευθύνες για τις άθλια αρχιτεκτονικά πόλεις μας στο παρελθόν, όταν σήμερα δεν είμαστε ικανοί να δώσουμε ούτε ένα ελάχιστο κίνητρο επισκευής και επαναχρησιμοποίησης της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Τα ευχολόγια και οι πολιτικές μπουρδολογίες των διακεκριμένων δημάρχων, περιφερειαρχών και υπουργών μας στοχεύουν απλώς και μόνο στη δημαγωγία.  Ο κ. Νικήτας Κακλαμάνης, που αδιαφόρησε όταν ήταν δήμαρχος για τα νεοκλασικά της πόλης, θυμήθηκε εχθές με αφορμή το Πολυτεχνείο να ζητήσει αύξηση ποινών για πράξεις "βανδαλισμού". 

Αναρωτιέμαι λοιπόν:
Γιατί πρέπει να με προσβάλει η συγκεκριμένη αισθητική του Πολυτεχνείου και να μην με προσβάλει ο χαρτοπόλεμος της αφίσας και των πολιτικο-ποδοσφαιρικών συνθημάτων που επικρατεί σε όλα τα εκπαιδευτικά ιδρύματα της χώρας;
Γιατί να ευαισθητοποιηθώ επιλεκτικά για το συγκεκριμένο κτίριο όταν τριψήφιος αριθμός νεοκλασικών σπιτιών βρίσκεται υπό κατάρρευση στην ευρύτερη γειτονιά των Εξαρχείων και η πολιτεία σφυρίζει αδιάφορα;
Γιατί να καταδικάσω μία μικρή ομάδα παιδιών που μέσα σε ένα βράδυ έβαψε το κτίριο όταν γνωρίζω ότι για την αποκατάστασή του θα χρειαστούν επιτροπές, συμβούλια, αδειοδοτήσεις, μελέτες, κάποια χρόνια και μερικά εκατομμύρια ευρώ για να ξαναβαφούν απλώς δυο τοίχοι μπεζ;
Το μόνο που μπορώ να συμπεράνω είναι ότι έστω κι έτσι ένα φρεσκαρισματάκι  χρειαζόταν στο κτίριο.

 

Σε μουσική της Ευανθίας Ρεμπούτσικα ο Γιάννης Κότσιρας τραγουδάει "Σε μιαν Αθήνα βρώμικη", από το πρώτο του άλμπουμ "Αθώος ένοχος" που κυκλοφόρησε το 1996:

Σε μιαν Αθήνα βρώμικη,
σε μιαν Αθήνα αρχαία,
μεσάνυχτα στη Νομική
ψάχνω να βρω παρέα.

Καράβι κόκκινο στο τείχος του Βερολίνου

Με αφορμή την ευγενική παραχώρηση φωτογραφιών με τοιχογραφίες (murals) από το τείχος του Βερολίνου, που μου έκανε ο φίλος του μπλοκ Didier - τον ευχαριστώ πολύ γι' αυτό - πραγματοποίησα μία δυκτιακή έρευνα για να τις παρουσιάσω. Οι περισσότερες τοιχογραφίες φτιάχτηκαν γύρω το 1990 ή λίγο αργότερα και είναι ιδιαίτερα σημαντικές πρώτα γιατί η δημιουργία τους συνέβαλε στη διάσωση ενός τμήματος του τείχους ως μνημείο και έπειτα γιατί με το πολιτικό και κοινωνικό τους περιεχόμενο ανέδειξαν σημαντικά την σύγχρονη street-art και τον ρόλο της.

Τη Δευτέρα 3 Νοέμβρη 1986 μια ομάδα πέντε μασκοφόρων ανδρών ζωγράφισαν μια συνεχή λευκή γραμμή στην Ανατολική πλευρά του τείχους του Βερολίνου. Η γραμμή που ξεκίνησε στο Mariannenplatz με κατεύθυνση το σημείο διέλευσης των συνόρων, το Checkpoint Charlie, στο κέντρο της πόλης. Στο μεγαλύτερο μέρος της η γραμμή ήταν παχιά με το χρώμα να στάζει, στα σημεία όπως που η αστυνομία φρουρούσε το τείχος δημιουργούσε μία λεπτή παράκαμψη μέσω γειτονικών πεζοδρομίων για να επανέρθει μετά πάλι στο τείχος. Η γραμμή σταμάτησε ξαφνικά λίγο νοτιότερα από την Πύλη του Βρανδεμβούργου έχοντας διανύσει 5 περίπου χιλιόμετρα. Το αμέσως επόμενο πρωί, συνοριοφύλακες της ανατολικής πλευράς του τείχους έστησαν ενέδρα στους ζωγράφους της γραμμής βάζοντας τέλος στο έργο τους. Μπορεί η γραμμή να ήταν καλλιτεχνικά αδιάφορη, είχε όμως πολιτική και συμβολική αξία.

 

Η πτώση του τείχους του Βερολίνου το 1989, υπήρξε η μεγαλύτερη κατάρρευση συμβόλου για τον αιώνα που μας πέρασε. Σχεδόν αμέσως μετά την πτώση του, δεκάδες καλλιτέχνες απ' όλο τον κόσμο συγκεντρώθηκαν προκειμένου να αφήσουν το στίγμα τους στην κατάλευκη έως τότε "ανατολική πλευρά" του τείχους. Καιρικές συνθήκες και βανδαλισμοί στην πορεία του χρόνου κατέστρεψαν πολλά από αυτά τα έργα της ανατολικής πλευράς. Σήμερα διασώζονται γύρω στα 120 έργα που συντηρήθηκαν το 2009 με την ευκαιρία του εορτασμών των 20 ετών από την πτώση του τείχους και αποτελούν την λεγόμενη "East Side Gallery", ένα είδος μεγάλης υπαίθριας γκαλερί κάποια έργα της οποίας παρουσιάζουμε.

Kani Alavi: Ένα ποτάμι από πρόσωπα διασχίζει το τείχος

Ο Ιρανικής καταγωγής Alavi υπήρξε ο μάρτυρας της πτώσης του τείχους από το παράθυρο του υπνοδωματίου του. Αντί για ενθουσιώδης και χαρούμενες εκφράσεις, είδε πρόσωπα φοβισμένα, λυπημένα και ανασφαλή να διασχίζουν το τείχος. Η εικόνα αυτή τον ενέπνευσε και την αποτύπωσε λίγους μήνες αργότερα, όταν κλήθηκε από την East Side Gallery να συμμετάσχει στην εικονογράφηση του τείχους.

Christine Kühn: Touch The Wall

Το να αγγίξεις το τείχος ήταν κάτι απαγορευμένο για τους Ανατολικογερμανούς. Έτι η Γερμανίδα Kühn βρήκε την ωραία ιδέα να καλέσει περαστικούς και επισκέπτες να αφήσουν το δικό τους χρωματικό αποτύπωμα στο έργο που ονόμασε "Άγγιξε το τείχος".

 

Dmitri Vrubel: Brezhnev και Honecker στο έργο "Brother kiss"

"Θεέ μου, βοήθησέ με να επιβιώσω από αυτή τη θανάσιμη αγάπη", γράφει στα ρωσικά και γερμανικά αντίστοιχα η τοιχογραφία "Brother Kiss" που έγινε κατα την πτώση του τείχους του Βερολίνου από τον Ρώσο δημιουργό Vrubel. Πρόκειται για αντιγραφή φωτογραφίας του 1979 που απεικονίζει τον Σοβιετικό ηγέτη Μπρέζνιεφ με τον Ανατολικογερμανό ομόλογό του Χόνεκερ κατά την διάρκεια εορτασμού των 30 χρόνων της Λαικής Δημοκρατίας της Γερμανίας. 

Brigit Kinder: "Test the Rest"

Το Trabant ήταν το μικρό, δημοφιλές και οικονομικό αυτοκίνητο που κατασκευαζόταν στην Ανατολική Γερμανία και αποτελούσε την φθηνή αλλά και μοναδική επιλογή των κατοίκων της που τα πρόσεχαν και τα καμάρωναν ιδιαίτερα.  Στην τοιχογραφία αυτή του Kinder ένα Trabant (γνωστό και ως Trabi) σπάει το τείχος συμβολίζοντας τις αμέτρητες προσπάθειες Ανατολικογερμανών να αποδράσουν. Στην πινακίδα διακρίνεται η ημερομηνία της πτώσης του τείχους (9 Νοεμβρίου 1989).

Άγνωστος: Μήνυμα για επανένωση των λαών

"Πολλοί μικροί άνθρωποι σε πολλά μικρά μέρη που κάνουν πολλά μικρά βήματα μπορούν να αλλάξουν την όψη του κόσμου" γράφει το έργο άγνωστου Αφρικανού καλλιτέχνη που ήλπιζε να δει και στην πατρίδα του ανάλογα βήματα επανένωσης των λαών.

Alex Void: StreetArt Meeting

Στη νεολαία του Χίτλερ εντάχθηκε όπως ήταν φυσικό ο γιος ενός στρατηγού του Γερμανικού στρατού. Βρήκε όμως το σθένος και αρνήθηκε να πολεμήσει στο πλευρό των ναζί όταν ξέσπασε ο πόλεμος με αποτέλεσμα την εκ δίωξή του από τη χώρα. Ο καλλιτέχνης Void έτυχε να τον γνωρίσει και του αφιέρωσε αυτό το έργο.

Herve Morlay & Andreas Paulun: "Amour Paix"

To "αγαπούν την ειρήνη" των Γάλλων Morlay και Paulun  μοιάζει με κολάζ διάσημων ηθοποιών και τραγουδιστών. Από αριστερά προς τα δεξιά διακρίνονται Aretha Franklin & Ray Charles, Reno Jean και Juliette Binoche.
 

Ignasi Blanch: Parlo d' Amor

Ο Ισπανός Blanch μετακόμισε στο Βερολίνο το 1988, έχοντας τελειώσει μόλις τις σπουδές του στη σχολή καλών τεχνών.  Επέλεξε να ζωγραφίσει μία εικόνα που συνδέεται με μια συλλογή από λιθογραφίες που έκανε εκείνο τον καιρό, τρία πρόσωπα με διαφορετικές εκφράσεις μαζί το σύνθημα PARLO d'AMOR, δηλαδή "μιλώ για την αγάπη".

Georg Lutz Rauschebart: O Γκορμπατσώφ οδηγεί το KPD

Πάνω στο τιμόνι με μορφή σφυροδρέπανο διαβάζουμε τα αρχικά KPD (Kommunistische Partei Deutschlands), δηλαδή Κομουνιστικό Κομάτι της Γερμανίας με τον Γκορμπατσόφ στο ρόλο του οδηγού, στο έργο αυτό του Georg Lutz Rauschebart.

Andrej Smolák: Χωρίς τίτλο

Ένα φυλακισμένο χέρι που σχηματίζει το σήμα της νίκης και ένα περιστέρι που τραβάει την αλυσίδα είναι τα δύο παγκόσμια σύμβολα που χρησιμοποίησε ο Σλοβάκος Smolák για να καταθέσει τον δικό του ύμνο στην ειρήνη.

Jost & Steglich: Politik ist die Fortsetzung des Krieges mit anderen Mitteln

"Πολιτική είναι η συνέχιση του πολέμου με άλλα μέσα" γράφoυν οι Carsten Jost και Ulrike Steglich, αντιστρέφοντας την ρήση "Πόλεμος είναι η συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα" του  Carl von Clausewitz.
         

Dieter Wien: "Der Morgen"

"Το πρωί", έργο του Γερμανού Wien.

Rosemarie Schinzler: Alles offen

"Όλα ανοιχτά", έργο της Γερμανίδας Schinzler.

 

Elisa Budzinski: Wer will, daß die Welt so bleibt, wie sie ist, der will nicht, daß sie bleibt

Την πολύ ταιριαστή ρήση του Αυστριακού ποιητή Erich Fried "Αυτός που θέλει τον κόσμο να παραμείνει ως έχει, δεν θέλει να παραμείνει σε όλους", διάλεξε για το έργο της η Ρωσίδα  Budzinski.
 

Karsten Wenzel: "Die Beständigkeit der Ignoranz"

"H εμμονή της άγνοιας", έργο του Γερμανού Wenzel.
 

Alexej Taranin:  Mauern International

"Διεθνή τείχη", έργο του Ρώσου καλλιτέχνη Taranin.

Catrin Resch: Europas Frühling

Την "Ευρωπαϊκή Άνοιξη" δημιούργησε η Γερμανίδα Resch, αποτυπώνοντας το αισιόδοξο κλίμα που επικρατούσε στη Γερμανία αλλά και σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες εκείνη την περίοδο.
 

Brigida Böttcher: Flora geht

"Χλωρίδα που φεύγει", έργο της Γερμανίδας Brigida Böttcher.
 

Andy Weiss: Geist-Reise

"Πνευματικό ταξίδι", έργο του Γερμανού Andy Weiss.
 

César Olhagaray: "Los prehistóricos de la computación"

Κάπως σαν "Πρωτόγονοι υπολογιστές" μεταφράζεται το έργο του Χιλιανού  Olhagaray.

  

Jim Avignon: Doin It Cool For The East Side

"Γίνεται χαλαρά για την Ανατολική πλευρά", το έργο του Αμερικανο-Γερμανού Avignon. 

  

Michail Serebrjako: Diagonale Lösung Des Problems

Ένα δεμένο δάχτυλο που συμβολίζει το ΟΚ αποτελεί την "Διαγώνια λύση των προβλημάτων" του Ρώσου Serebrjako, που σατιρίζει έτσι την εξαναγκασμένη προσποίηση του όλα πάνε μια χαρά. 

                        

Ines Bayer & Raik Hönemann: Es gilt viele mauren abzu bauen

 "Υπάρχουν πολλοί τείχη για να διαλύσουμε" και ένας από αυτούς είναι σίγουρα οι φυλετικές διακρίσεις όπως υποδηλώνει το έργων των το έργο  των Bayer και Hönemann.

              

Shamil Gimajew: "Wir sind ein Volk"

"Είμαστε ένας λαός", εντυπωσιακό έργο μεγάλων διαστάσεων του Ρώσου καλλιτέχνη Schamil Gimajew. Τα διαδοχικά πρόσωπα έχουν κοινά μάτια, συμβολίζοντας πιθανώς τους άρρηκτους δεσμούς των δύο Γερμανικών λαών που επανενώνονται. 

Το διάσημο Chekpoint Charlie αποτελούσε το υποχρεωτικό σημείο σύνδεσης Ανατολικού και Δυτικού Βερολίνου. Το παραπάνω έργο πιθανότατα απεικονίζει την ιστορία του αυστριακού Heinz Meixner που δραπέτευσε από το Ανατολικό Βερολίνο σε ένα σπορ Austin Healey Sprite με ένα "χαλαρό-πριονισμένο" παρμπρίζ. Έκρυψε την αρραβωνιαστικιά του και την πεθερά του στο πίσω μέρος του αυτοκινήτου και κατάφερε να γλιστρήσει κάτω από την μπαριέρα αιφνιδιάζοντας τους φρουρούς. Σήμερα το "Chekpoint C" αποτελεί τουριστικό αξιοθέατο.

  

Εικοσιπέντε χρόνια μετά η υπαίθρια αυτή γκαλερί κρατά ζωντανή τη μνήμη του "τείχους της ντροπής" και συνεχίζει να συγκεντρώνει το ενδιαφέρον χιλιάδων τουριστών κάθε χρόνο. 'Ενα σύμβολο του ψυχρού πολέμου έπεσε αναδυκνείοντας ξανά την παλιά γνώριμη υπερδύναμη της γηραιάς Ηπείρου. Η Ευρώπη σήμερα σηκώνει νέα τείχη που στοχεύουν να κρατήσουν Αραβες, Αφρικανούς και Ασιάτες μετανάστες μακριά της. Τα νέα υλικά που χρησιμοποιεί είναι οι διεθνής συνθήκες,  οι απελάσεις, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και τα δρακόντεια μέτρα ασφαλείας.

Η Αφροδίτη Μάνου (ή Αγλαΐα Δημητριάδου) υπήρξε αδερφή μίας σημαντικής ερμηνεύτριας του πολιτικού τραγουδιού, της Μαρία Δημητριάδη (1951-2009). Λίγο μετά την πτώση του τείχους ερμήνευσε ένα υπέροχο τραγούδι, το "Καράβι κόκκινο" σε μουσική και στίχους δικούς της, που πιστεύω πως πέρασε απαρατήρητο.

Καράβι κόκκινο, καράβι κόκκινο πάει
Πάνω από θάλασσες, πάνω από λίμνες πετάει
Το σφυροδρέπανο πέφτει στο κύμα και σπάει
Κι απ’ την ανάποδη την ιστορία γυρνάει.

Στο Βερολίνο το τείχος περνάει και στο Πεκίνο το δράκο ξυπνάει,
Στο Βερολίνο το τείχος περνάει και στο Πεκίνο ξυπνάει.
Καράβι κόκκινο, καράβι κόκκινο πάει
Ανθρωποθάλασσες κι ανθρωποφάγους μετράει

Μέσα στο σπίτι σου σαν κλεφτοφάναρο σκάει
Κι έτσι απροσκάλεστο λογαριασμό σου ζητάει.
Στο Βερολίνο με βότκα μεθάει και στο Πεκίνο μια νύχτα τα σπάει,
Στο Βερολίνο με βότκα μεθάει και στο Πεκίνο τα σπάει.